Op verzoek van mijn buurvrouw, tevens kleuterleidster, ben ik eens gaan nadenken over haar vraag: is er verschil tussen de kleuters van toen en nu? De kleuter uit, laten we zeggen, 1974 en de kleuter anno 2024.

Mijn eerste reactie was, nee, kleuters zijn kleuters. Onder kleuters verstaan we kinderen in de leeftijd van vier tot en met zes/zeven jaar oud. Vier jaar, de leeftijd waarop ze voor het eerst naar school gaan, de kleuterschool toen, de basisschool nu.

En ja, hier is er wel een verschil. Veel peuters van toen gingen hooguit twee ochtendjes van 9.00-11.00 uur naar de peuterspeelzaal, waar ze vrijblijvend mochten spelen en op bepaalde momentjes in de kring een spelletje deden of onder begeleiding knutselden. Nu gaan veel peuters elke dag van 8.30- 13.00 uur naar de peuterspeelzaal, waar ze deelnemen aan een lesprogramma en waar ze een lunch krijgen. Of de kleintjes gaan na de geboorte ,als de ouders weer gaan werken, naar het kinderdagverblijf. Dat zijn al op jonge leeftijd ingrijpende verschillen. 

Dat maakt van een kind een andere kleuter dan vijftig jaar geleden. Minder gebonden aan de ouders, wat soms positief kan uitpakken, maar soms kan het een kind een onveilig gevoel geven. Natuurlijk heeft dit ook veel te maken met het karaktertje van het kind, want sommige kinderen houden lang last van een onzeker gevoel bij de start van de schooldag. Ik herinner me de kleuters van destijds die lang moeite hadden met afscheid nemen, verdrietig waren en zich verraden voelden door hun mama of papa. 

Maar nu ik erover nadenk, is dat nu anders dan toen? Ik ging zelf fluitend naar de kleuterschool (1961), mijn kleinzoon(gewend aan het kdv) heeft na een jaar basisschool soms nog moeite met afscheid nemen. Het karakter en de omgeving spelen een grote rol en de halve eeuw maakt dit niet anders. Kinderen uit oorlogslanden die hier zijn komen wonen zijn soms angstig en soms ook helemaal niet, omdat de school zoveel leuker is dan wat ze eerder meemaakten. 

Zijn kleuters tegenwoordig intelligenter dan vroeger? Je zou het bijna geloven doordat kinderen steeds sneller aan informatie komen via televisie, laptop, tablet of telefoon. En die kleine donders weten die apparaatjes heel goed te bedienen, wat ze een indruk geeft van intelligentie. Maar dit is slechts schijn.

 Volgens mij waren de kinderen vijftig jaar geleden net zo slim of net zo dom als nu, alleen verbaasden de kinderen hun ouders toen met andere dingen. Ik had destijds een kleuter die mij verbaasde over haar leeskwaliteiten en het schrijven van woordjes als bijvoorbeeld "kaabauturtju". Wanneer ik  mijn kleindochter vraag wat ze tekent en ze "een vlogger" antwoordt, ben ik verbaasd, maar het past in deze digitale tijd. De tijd waarin de kleuters op school spelletjes spelen op een tablet, veel tijd thuis doorbrengen met beeldschermen. Wij moesten het doen met een uurtje televisie op woensdagmiddag. Maar ondanks dat is er nu op de huidige kleuterschool gelukkig ook veel gelegenheid tot sociale interactie. In mijn eigen kleuterperiode was er, in mijn beleving, meer tijd om te vingerverven, te kleien met echte klei, te knutselen, te klimmen en klauteren, muziek te maken, te koken. 

Zelfs het omgaan met en verzorgen van dieren kon toen nog. Wie herinnert zich bijvoorbeeld nog zijn eigen kleutergroep met een konijn in de klas? Ik ken een juf die zelfs haar hond meenam; hij maakte deel uit van de kleutergroep. Dat er muizen rondliepen door de school die niet tot de "school"-dieren behoorden laat ik even buiten beschouwing. De kleuters van toen stonden dichter bij de natuur, ook de stadskinderen, omdat er meer tijd uitgetrokken werd voor uitstapjes in de natuur. Zo herinner ik me uit de tijd dat ik juf was op de Parkschool de uitstapjes naar de boomgaard van Schotman, en tegenover de school in de Dubbeldreef liepen de kalfjes, aan de Haaswijkweg de lammetjes, alles op loopafstand van de school.

Er waren geen opgelegde lesmethoden in de kleuterklas die bepaalden waar de aandacht van de kleuter naartoe moest gaan. De juf keek waar de belangstelling lag en paste haar lessen daarop aan. 

Maar is de kleuter an sich hierdoor veranderd? Ik denk het niet. Een kleuter is nog steeds leergierig, op wat voor gebied dan ook. Een kleuter imiteert nog steeds wat hij om zich heen ziet. En laten we hopen dat dat goede voorbeelden zijn. Het zijn zeker andere voorbeelden dan vijftig jaar geleden. Ik herinner me dat mijn beide ouders ooit rookten als schoorstenen en dat ik dat imiteerde door een potlood in mijn mond te steken en er rookpluimen mee wegblies. Bellenblazen deed je met een plastic imitatiepijp, in tegenstelling tot nu door middel van de meest prachtige bellenblaasapparaten. Eén keer dat pijpje gebruiken zoals je opa deed, en na een bakkes vol sop wist je hoe je bellen kon produceren. 

Kleuters zijn flexibele mensen. Ze passen zich vlot aan, vaak vlotter dan volwassenen. En daardoor leren ze sneller, zeker wanneer het hun belangstelling heeft. Kijk  bijvoorbeeld eens naar hun belangstelling voor beeldschermen. Zelfs een peuter weet dat hij het beeld moet "swipen" om iets anders te zien. Hun harde schijf is nog vrij leeg en alle leuke informatie wordt opgeslagen. En wat in de belangstelling van het kind ligt, is wat hij leuk vindt en daardoor goed zal onthouden. Was dat vroeger anders? Welnee, joh. Het waren andere dingen die ze vroeger zagen en nadeden. Maar misschien zaten onze harde schijven van vroeger niet zo snel vol als nu, waren er minder prikkelende indrukken, en kregen we minder snel een sticker met een aantal letters opgeplakt: ADD, ADHD,PDD. 

De tijden zijn in vijftig jaar zeker veranderd, daar kan je boeken over schrijven, maar de kleuter is in essentie nog steeds een kleuter. Niet veel anders dan vroeger. Een spontaan, onbevangen klein mensje. Hartverwarmend komisch soms, en soms hartverscheurend zielig, maar zo prachtig en lief!